عبدالنبی جزائری
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عبدالنبی بن سعد جزائری |
| محل زندگی | کربلا |
| تاریخ وفات | ۱۰۲۱ق |
| محل دفن | شیراز |
| شهر وفات | روستایی بین اصفهان و شیراز |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | صاحب مدارک، محقق کرکی |
| شاگردان | سید میرزا جزائری |
| محل تحصیل | نجف |
| تألیفات | حاوی الاقوال، المبسوط فی الامامه |
عبدالنّبی جزائری (درگذشت ۱۰۲۱ق) رجال‌شناس و عالم شیعه قرن یازدهم قمری است. او در تقسیم رجال‌شناسان به مؤسسان، تکمیل‌کننده‌گان، جمع‌آوری‌کننده‌گان و مُنَقِّحان (محققان)، آغازگر منقحان شمرده شده است. دسته‌بندی راویان در تقسیم چهارگانه حدیث (صحیح، مُوَثَّق، حَسَن و ضعیف) نیز، از ابتکارهای او است.
صاحب مدارک و محقق کرکی از استادان وی و کتاب‌های حاوی الاقوال در علم رجال و المبسوط فی الامامه در موضوع امامت از آثار او است.
زندگی‌نامه
اطلاعی از تاریخ ولادت عبدالنبی جزائری در دست نیست. برخی با توجه به اشاره‌های استادان و شاگردان او، ولادت وی را حدود نیمه قرن دهم قمری دانسته‌اند. نام پدر او سعد ذکر شده است؛ البته عبدالله بن عیسی افندی تراجم‌نگار، در اینکه نام پدر او سعد باشد تردید کرده است.
اصالت عبدالنبی جزائری از جزائر است. جزائر منطقه‌ای است که در عراق و در شمال غربی بصره قرار دارد و به آن جِبایِش گفته می‌شود. عبدالنبی جزائری در نجف درس خواند و در دو دهه آخر زندگی خود در کربلا ساکن بود. او با صاحب معالم (درگذشت ۱۰۱۱ق)، صاحب مدارک (درگذشت ۱۰۰۹ق) و شیخ بهائی (درگذشت ۱۰۳۱ق) از عالمان شیعه، معاصر بوده است.
جزائری در ۱۸ جمادی‌الاولی سال ۱۰۲۱ق در روستایی بین اصفهان و شیراز درگذشت. قبر او در شیراز است.
تحصیل و تدریس
عبدالنبی جزائری علوم اسلامی را در حوزه علمیه نجف فرا گرفت. صاحب مدارک و محقق کرکی از استادان او بودند؛ البته عبدالله بن عیسی افندی شرح‌حال‌نویس، به دلیل اختلاف سِنی محقق کرکی و جزائری در اینکه وی استاد او باشد تردید کرده است. با این حال، محدث نوری عالم شیعه، با توجه به اجازه‌ای که علامه مجلسی در بحارالانوار ذکر کرده، محقق کرکی را استاد او دانسته، اگر چه ممکن است جزائری در زمان شاگردی وی، سن کمی داشته است.
جزائری از صاحب مدارک نیز اجازه دریافت کرده است.
شاگردان او را چنین ذکر کرده‌اند:
- سید میرزا محمد بن شرف‌الدین جزائری معروف به سید میرزا جزائری از فقیهان و محدثان شیعه و نویسنده کتاب جوامع الکلام فی دعائم الاسلام.
- سید شرف‌الدین علی حسینی، پدر سید میرزا جزائری.
- محمد بن حسین احسائی که کتابی حدیثی نگاشته است.
- جابر بن عباس نجفی، که از علامه مجلسی نقل روایت کرده است.
- فضل بن محمد بن فضل عباسی
- سید اسماعیل بن علی صالح فلجی جزائری.
آغازگر تحول در رجال
برخی عبدالنبی جزائری و سید مصطفی تفرشی را آغازگران دوره نَقّادیِ راویان و علم رجال دانسته‌اند. سلیمان بن عبدالله ماحوزی رجال‌شناسان را به چهار دسته مؤسسان، تکمیل‌کننده‌گان، جمع‌آوری‌کننده‌گان و مُنَقِّحان (محققان) تقسیم کرده و جزائری را آغاز کننده دوره منقحان دانسته است، که علم رجال را محققانه بررسی کرده و با نگاه منتقدانه به جرح و تعدیل راویان پرداخته است. البته پیش از جزائری، برخی از عالمان مانند شهید ثانی به بررسی نقادانه رجال پرداخته‌اند، ولی شامل همه راویان و جوانب مختلف علم رجال نمی‌شود.
عبدالنبی جزائری نخستین کسی است که روایان را بر اساس تقسیم چهارگانه حدیث (صحیح، مُوَثَّق، حَسَن و ضعیف) دسته‌بندی کرده است. پیش از او در بررسی راویان، تقسیم‌بندی وجود نداشت یا بر اساس تقسیم دوگانه حدیث (صحیح و ضعیف) بخش‌بندی شده بود.
به اعتقاد ابوعلی حائری رجال‌شناس قرن سیزدهم قمری، جزائری همانند ابن غضائری، بسیاری از کسانی که مستحق تضعیف نبوده‌اند را از ضعیفان شمرده است. از احمد بحرانی عالم شیعه قرن یازدهم قمری نیز نقل شده که جزائری در تضعیف راویان سخت‌گیرانه برخورد می‌کرده است؛ البته سخت‌گیری او باعث شده برای اثبات وثاقتِ برخی راویانِ مورد اختلاف، به حرف او استناد شود.
به گفته سید محمدباقر خوانساری، عبدالنبی جزائری در فقه، اصول، کلام، حدیث و ... نیز مهارت داشته است.
آثار
عبدالنبی جزائری آثاری در علوم رجال، فقه، اصول فقه و کلام نگاشته است:
حاوی الاقوال
حاوی الاقوال فی معرفة الرجال، کتابی است در علم رجال، که به دلیل شیوه ابتکاری در تدوین، مورد توجه رجالیان قرار گرفته است. او در این کتاب، روایان را بر اساس تقسیم چهارگانه حدیث (صحیح، مُوَثَّق، حَسَن و ضعیف) دسته‌بندی کرده است. همچنین در مقدمه و خاتمه کتاب نیز به موضوعاتی مانند تعریف علم رجال، شناخت القاب امامان(ع)، بیان فرقه‌های هفت‌گانه شیعه و اصحاب اجماع پرداخته شده است.
دیگر آثار
- الاِمامة یا المبسوط فی الامامه: این کتاب به چهار بخش مفهوم امامت، وجوب نصب امام توسط خدا، ویژگی‌های امام و مصداق‌های امامت تقسیم شده است.
- نهایة التقریب فی شرح تهذیب الوصول اِلی علم الاصول: شرح مَزْجی بر کتاب تهذیب الوصول نوشته علامه حلی در دو جلد
- الاقتصاد فی شرح الاِرشاد: شرح مزجی بر کتاب ارشاد الاذهان علامه حلی تا پایان کتاب الزکاة
- حاشیه بر کتاب ارشاد الاذهان نوشته علامه حلی تا کتاب النکاح؛ در این اثر به فتوا بسنده شده است.
- حاشیه بر کتاب المختصر النافع فی فقه الاِمامیه نوشته محقق حلی
- حاشیه بر کتاب حدیثیِ تهذیب الاَحکام نوشته شیخ طوسی
- اَجْوِبَةُ مسائل الشیخ جابر بن عباس النجفی اصولیَّة و فقهیَّه، که پاسخ سؤالات شاگرد وی جابر بن عباس نجفی در علم فقه و اصول است.
پانویس
- ↑ جزائری، حاوی الاقوال، ۱۴۱۸ق، مقدمه، ج۱، ص۱۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۶۹.
- ↑ افندی، تعلیقة امل الآمل، ۱۴۱۰ق، ص۱۸۳.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۶۸.
- ↑ جزائری، حاوی الاقوال، ۱۴۱۸ق، ج۱، مقدمه، ص۳۹.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۶۸.
- ↑ جزائری، حاوی الاقوال، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۶.
- ↑ ربانی، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۹.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۳، ص۲۷۵.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف، ۱۴۲۷ق، ج۴، ص۲۶۱.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۲، ص۱۶۵.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۳، ص۲۷۳.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۲۹ق، ج۲۰، ص۱۷۹.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف، ۱۴۲۷ق، ج۴، ص۲۶۱.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۳۳۱.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۷، ص۱۳۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۵۲.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۷۱.
- ↑ جزائری، حاوی الاقوال، ۱۴۱۸ق، ج۱، مقدمه، ص۱۶.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ اسماعیلیان، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۷۱.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۲، ص۴۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۰۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۸، ص۴۸.
- ↑ ربانی، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، ۱۳۸۵ش، ص۲۴.
- ↑ بحرانی، معراج اهل الکمال، ۱۴۱۲ق، مقدمه مؤلف، ص۷-ص۲۴.
- ↑ بحرانی، معراج اهل الکمال، ۱۴۱۲ق، مقدمه مؤلف، ص۱۸-ص۲۴.
- ↑ بحرانی، معراج اهل الکمال، ۱۴۱۲ق، مقدمه مؤلف، ص۲۳.
- ↑ ربانی، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۹.
- ↑ مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، مقدمه، ص۳۱.
- ↑ مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، مقدمه، ص۳۱.
- ↑ ربانی، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۰.
- ↑ ربانی، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۰.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۶۹.
- ↑ کنتوری، کشف الحجب، ۱۴۰۹ق، ص۱۹۲.
- ↑ ربانی، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۹.
- ↑ ربانی، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۹.
- ↑ ربانی، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۴.
- ↑ طلاییان، مأخذشناسی رجال شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۹۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۲۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۵۳.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۷۱.
- ↑ آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۹۰.
- ↑ آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۹۰.
- ↑ آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۹۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۸، ص۳۵۸.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۷۱.
- ↑ آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۹۱.
- ↑ شرحی که جدا کردن آن از متن اصلی فقط با نشانه‌های قراردادی ممکن باشد. (دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه شرح)
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، گردآوری احمد بن محمد حسینی، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- آل‌محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۶ق.
- افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، تعلیقة امل الآمل، به تحقیق احمد حسینی اشکوری، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۰ق.
- افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، به تحقیق احمد حسینی اشکوری، به اهتمام محمود مرعشی، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۳۱ق.
- بحرانی، سلیمان بن عبدالله، معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال، به تحقیق مهدی رجایی و عبدالزهراء عویناتی، بی‌جا، عبدالزهراء العویناتی، ۱۴۱۲ق.
- جزائری، عبد النبی بن سعد الدین، حاوی الاقوال فی معرفة الرجال، به تحقیق مؤسسه الهدایه لاحیاء التراث، قم، ریاض الناصری، ۱۴۱۸ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل فی علماء جبل عامل، به تحقیق احمد حسینی اشکوری، بغداد، مکتبة الاندلس، بی‌تا.
- حکیم، حسن عیسی، المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، قم، ۱۴۲۷ق.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، به تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، دهقانی (اسماعیلیان)، ۱۳۹۰ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، زیر نظر جعفر شهیدی، به کوشش اکرم سلطانی و دیگران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۵ش.
- ربانی، محمد حسن، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۳۸۵ش.
- طلاییان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، با مقدمه محمدهادی امینی، مکتبة الصدر، تهران، ۱۳۶۸ش
- کنتوری، اعجازحسین بن محمدقلی، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، به مقدمه شهاب‌الدین مرعشی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
- مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی احوال الرجال، به تحقیق مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.